وێرنەر هایزنبێرگ

پێشەنگییا کوانتەم و ب دەستڤەئینانا خەلاتێ نوبل ناڤێ وێرنەر هایزنبێرگ ب شێوەیەکێ نەڤەقتیای بشۆڕەشا کوانتمێڤە هاتییە گرێدان، ئەوا کو تێگەهشتنا مە بۆ جیهانا فیزیایێ داڕشتی. گەشتا وی یا هزری ل باژێڕێ وێزنبوڕگێ ئەڵمانیا دەستپێکر، ئەو گەهاندە گوپیتکا دەستکەفتێن زانستی و ئەو کرە کەسایەتیەکێ بنەڕەتی د فیزیایا مودێڕندا.

پێکوڵێن ئەکادیمی یێن هایزنبێرگی ب سەرسامییا وی یا دەستپێکێ ب نهێنیێن کوانتەمێ دیاربوو. خواندنا دکتورایێ ل میونشن و پاشی ل ژێر چاڤدێرییا ڕەوشەنبیرێن وەکو ماکس بۆرن ل کوپنهاگن بۆ ئەگەرێ هندێ کو خۆ ب کویری بێختە دناڤ میکانیکا کوانتەمێدا.

ژیانا کاری یا هایزنبێرگی ژ پۆستێ پڕۆفیسوریێ  ل زانکویا لایپزیگەوە تا ڕۆڵێ سەرکردایەتییێ ل پەیمانگەها کایزەر وێلهێلم و پەیمانگەها ماکس پلانک ب داهێنانێن بەردەوام تایبەتمەندبوو. دژایەتیکرنا وی بۆ چەکێ ئەتۆمی جەخت ل سەر کارەکێ دکر کو هند پەیوەندی ب بەرپرسیارەتییا ڕەوشتیڤە هەبوو و هند پەیوەندی گەڕیانا ل دویڤ زانستیڤە هەبوو.

ب دروستکرنا ماتریکسێ بۆ میکانیکا کوانتەمێ و بنەمایێ نە پشتڕاستیێ نە هەر هایزنبێرگی خەلاتێ نۆبڵێ  یێ فیزیای ب دەستخۆڤە ئینات  بەلکو زەمینەیا  پێشکەفتنێ د بوارێن جیاوازدا داڕشت، ژ وان گەڕان ل دویڤ بۆشاییا ئەسمانی.بۆچوونێن  وی بۆ ناڤکا ئەتۆمی و تەنۆلکێن ژێر ئەتۆمی ڕۆلەکێ سەرەکی هەبووینە د پێشئێخستنا سنوورێن زانینا مرۆڤیدا.

خەلاتێ نۆبلێ ب تنێ ئێک بوو ژ وان ڕێزلێنانێن زۆر کو دان ب کاریگەریێن گوهوڕانکاریێن هایزنبێرگی دانا ل سەر فیزیایێ،  ڕێبازا وی د میکانیکیا کوانتەمێدا ناڤودەنگەکێ زۆر ب دەستخۆڤە ئینات وەکو پێشەنگەک د کومەڵگەها زانستیدا.

ژیانا تایبەت یا هایزنبێرگی ڕەنگڤەدانا پابەندبوونەکا کویر یا ڕەوشتی بوو ب بکارئینانا بەرپرسیارەتییا زانیاریێن زاستی، ب تایبەتی د چارچووڤێ  چەکێ ئەتۆمیدا. بانگەشا وی بۆ ئاشتیێ و ئێکپارچەییا زانستی ڕولەکێ بەرچاڤ هەبوو د داڕشتنا گۆتارێ ل دەوروبەرێ بکارئیانا فیزیایێ د کومەڵگەهێدا.

ئەڤرۆژی میراتێ وێرنەر هایزنبێرگی بەردەوامە د سرۆشەخشینێ-ئیلهامبەخشینێ بۆ زانایان ل سەرانسەری جیهانێ. کارێن وی وەکو بەرێ بنیاتێ یێ میکانیکا کوانتەمێ دێ مینیت، تەحەدایا وان کەسان دکەت کو هەوڵێن ئاشکەراکرنا ئاڵووزیێن گەردوونی ددەن.